Jannatga yo‘l İndir

Jannatga yo‘l

Abdulla Oripovning «Jannatga yo‘l» dramatik dostoni fantastik va afsonaviy-mifologik mavzu asosida yaratilgan.
Dostonda aks ettirilgan voqea-hodisalar «narigi dunyo» da sodir bo‘ladi (Dante Aligerining «Ilohiy komediya» si va Fitratning
«Qiyomat» (1923) hikoyasi qahramonlari jambon «u dunyo» da harakat qiladilar). Asarda ota-ona hurmati nihoyatda ulug‘lanadi.
Masalan. bu dunyoda otasini bir martagina sansiragani uchun yetti marta hajga borgan moidysafidning jannatga tushmagani aytiladi.
Şir Yiğit bir qizaloqni soydagi toshqindan qutqarib bevaqt vafot etgan. U tarozibon huzurida gunohini tan oladi. Tarozibon unga qarata:

Savob degan narsa axir tasodif emas,
Yetmish ikki tomirdan u oqib kelgusi,
Yaxshi odam yaxshiligin anglamay qolmas,
U vijdonni bir vazifa deya bilgusi
- deydi. Yiğit arosat dashtini aylanadi, jannat darvozasi qoshiga boradi, ota -onasi bilan uchrashadi. Yiğit hayot tajribasi oz boğagani bilan oq-qorani yaxshi tanuvchi, ayniqsa, hayot mashaqqatlarini obdon boshdan o‘kkgan odam. U do‘zaxdan dahshatliroq hodisalarni, kunlarni, shaytondan vahshatliroq odamlarni ko‘rgan va chidashga majbur bo‘lgan. «Jannatga yo‘l» dostonida Sado obrazi lirik qahramon tarzida berilgan bo‘lib, ilohiy qudrat deb baholanuvchi haq va adolat kuchi timsolidir. Dostondağı Yiğit obrazini ochishda Do‘st, Do‘st obrazini ochishda Yiğit obrazi muhim ahamiyatga ega. «U dunyo» da ham odamlar haqidagi o‘z fikrida qat’iy turadi. Shu Yigitning olijanob va insoniy qiyofasidagi yangi-yangi qirralar namoyon bo‘ladi:

O‘ylab qara, tarixda bor ibrat doimo:
Ne - ne zotlar gar o‘zlari topsa ham to‘zim.
Odamzotga ko‘rmaganlar yomonlik ravo.
Ezgulikning yo‘li og‘ir, serg‘alva garchand.
Yuksaklarga ko‘taradi sohibin biroq.
Mayli, mening ruhim siniq, xayolim parkand,
Qilurman, totobi porloq ezgulikning.

Yiğit Do‘stga yetishmaydigan ikki paysa savobni o‘z savoblari hisobidan berishga qaror qiladi. Do hamst ham shu fikrda edi. Yiğit va Do‘st esa o‘zi jannatga kirib, qadrdonini uning tashqarisida qoldirib ketishni nomardlik deb biladi. Asarda kimsa, o'spirin, qariya, hur qiz obrazlarida xuddi bu dunyodagidek, u dunyoda ham izg'ib yurgan ig'vogar, o'z manfaati yo'lida bir-biri bilan it-mushukdan beshbattar, beor janjalkashlar, o'ylamay gapiruvchilar keskin tanqid qilingan. Doston nihoyasida Sado jannat eshiklari ochilganidan xabar berib, Do‘stga jambonu, Yiğitga ham jannat ato etajagini ma'lum qiladi.

Shoir ushbu asarida ezgulikni imkon borida yoxud imkon boricha ro‘yobga chiqariladigan xohish emas, amalga oshirilishi zarur ehtiyoj sifatida talqin etgan.